Tuberculose-bestrijding

  
     
 
Ruim honderd jaar geleden had de volksgezondheid op de gehele wereld uitzonderlijk te lijden onder een gevreesde ziekte die men "tuberculose" noemde.  Deze naam werd al snel afgekort tot TBC en soms tot TB.
Het was geen nieuwe ziekte; in de jaren daarvoor sprak men wel van de "tering" en soms zelfs van de "vliegende tering".
Tuberculose is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de tubercelbacil die voorkomt bij zowel mens als dier.
Kenmerken zijn knobbels of  "tuberkels" die in vrijwel alle organen kunnen ontstaan.  Het meest voorkomend is echter longtuberculose.
Wanneer afstervend weefsel uit de longen van een geïnfecteerd persoon worden opgehoest, spreekt men van "open TBC".
Heel sporadisch wordt dit verschijnsel nog in ons land waargenomen zoals in het leger, in discotheken, in scholen of  in ziekenhuizen.
In Nederland zijn volgens de gegevens ongeveer 1000 patiënten met tuberculose. Wereldwijd wordt het aantal zieken geschat op 9 miljoen.
 		  
     
 

  Robert Koch (1843-1910)

 

De Duitse arts en bacterioloog Heinrich Hermann Robert Koch wordt algemeen beschouwd als de grondlegger van de bacteriologie.
Koch hield zich in de negentiende eeuw bezig met het onderzoek van bacterieën, waaronder zowel het kweken van zuivere cultures als het zichtbaar maken en identificeren van verschillende bacterieën.
Koch ontdekte tijdens zijn werk de tubercelbacil  ("mycobacterium tuberculosis") in 1882 en de cholerabacil ("Vibrio cholerae") in 1883.


Voor zijn baanbrekend werk kreeg Robert Koch de Nobelprijs voor Geneeskunde in 1905.

  
         
  De eerste Julenzegel

In de beginjaren van de 20e eeuw worden op diverse plaatsen verenigingen opgericht voor de bestrijding van TBC.
Eén van de mogelijkheden om geld in te zamelen voor onderzoek en behandeling is het uitgeven van speciale postzegels.
De Deense anti-TBC-vereniging begon als eerste  met het inzamelen van geld door het uitgeven van JULENzegels. Julen staat voor Kerstfeest.
Deze "kerstzegel" , hiernaast afgebeeld  uit 1904 toont het portret van de Deense Koningin Louise van Hessen-Kassel, echtgenote van de latere Koning Christiaan IX.
Meer dan 4 miljoen van deze zegeltjes werden verkocht voor 0,02 Deense kronen per stuk. Het is echter geen postzegel en uitsluitend bedoeld als bijplakker of sluitzegel.  De opbrengst van de zegelactie van Denemarken was voldoende om in het oude Kasteel Kolding een sanatorium in te richten voor TBC-patiënten.
 		  

 
         
  De Nederlandse Tuberculosezegels van 1906

In Nederland was het Koningin-moeder Emma die aan de PTT opdracht gaf postzegels te ontwerpen en uit te geven voor de TBC-bestrijding in ons land.
Daarvoor moest wel speciale ontheffing worden verleend door Koningin Wilhelmina, omdat voordien alleen postzegels met het portret van de heersende vorst of vorstin of afbeeldingen van het staatswapen of neutrale cijfers werden toegestaan.
De eerste afwijkende Nederlandse postzegels werden aldus de Weldadigheidszegels van 1906 (nvph-84/86). Het was tevens de eerste Nederlandse postzegel met een groter formaat dan gebruikelijk was. Het formaat was overigens precies 2x de tot dusverre gebruikelijke "standaard" maat van serie Wilhelmina Bontkraag (nvph 56-76).

 

  
 

 
 
De zegels werden gedrukt en vervaardigd voor rekening van de "Amsterdamse Vereeniging tot bestrijding van de Tuberculose".   De verkoop van de zegels was slechts toegestaan in de korte periode van 21 december 1906 tot 3 januari 1907.  De prijs was het dubbele van de frankeerwaarde en de toeslag ging naar bovengenoemde vereniging.

De Nederlandse tuberculose-zegels zijn ontworpen door Professor A.J.Derkinderen, een in die tijd bekende schilder, glasschilder, etser en lithograaf.
De zegels werden gegraveerd door H.Raeder.  De voorstelling op de 3 zegels (1, 3 en 5 cent) geeft in het midden het Nederlandse staatswapen weer, omgeven door symbolische figuren (aren, water, zon en een vogel) voor lucht, licht en levenskracht.
 		  
 

Een brief verstuurd op 2 januari 1907 van Rotterdam naar Amsterdam met een complete serie Tuberculosezegels.
 
     
 
In de meeste collecties van verzamelaars Nederland komen waarschijnlijk de drie weldadigheidszegels voor met de afstempeling   "Amsterdam, 31 jan. 07, 10-12N".
Dit zijn de restanten van de extra verkoop. De overgebleven zegels werden ongeldig gemaakt met genoemde stempeling en ter beschikking gesteld van de Amsterdamse Vereeniging voornoemd.  En die liet de voorraad verkopen door de Amsterdamse postzegelhandelaar M.Z.Booleman. Zo werden alsnog extra opbrengsten voor de TBC-bestrijding  gegenereerd.
De totale opbrengst van deze actie was ruim 22.000 gulden. (bron: Handboek Postwaarden Nederland, uitgave C1)
Hieronder een veldeel van de gestempelde restanten.
 		  
 

 
     
 

  Acties in andere landen

 

Diverse andere landen hebben in het verleden en tot op heden plakzegels/sluitzegels en/of postzegels uitgegeven ten behoeve van TBC-onderzoek en  -behandeling.

Zo kent België een lange periode, die al begint in 1910 met de uitgifte van de OCB 84/87.
Daarna volgt tot 1965 een hele collectie speciale zegels, welke in de Belgische Catalogus worden aangeduid als "anti-tering uitgiften".

De postzegels zijn steeds te herkennen aan een  Lotharings'Kruis  met 2 dwarsbalken, het symbool van de Internationale TBC-bestrijding.
 

  
         
 
In Amerika worden al sinds 1907 vele plakzegeltjes uitgegeven, de zogenaamde  "Christmas seals"  van o.a. de "American Lung Association", die een gedegen verzamelgebied vormen voor de verzamelaars van  "Cinderellas" (enkele voorbeelden hieronder).
Ook van Noorwegen, Zweden, Frankrijk, Nieuw-Zeeland, Canada, India, Mexico, Equador, Peru, Zuid-Afria, het voormalige Joegoslavië en wellicht nog andere landen bestaan speciale plakzegeltjes voor TBC-bestrijding.
 		  
 

 
 
 
Tot slot nog enige aandacht voor het Nederlands Tuberculose Fonds / KNCV Tuberculosefonds.  Deze vereniging geeft al vele jaren sluitzegels uit.
In 2003 was er een velletje sluitzegels ter gelegenheid van het 100-jarig bestaan, hieronder afgebeeld.
 		  
 

 
 

Robert Koch, Winnaar Nobelprijs voor Geneeskunde in 1905
 
  Bronnen en Leessuggesties

1. Handboek Nederlandse Postwaarden
2. Wikipedia en andere Websites
3. Cinderella's: http://filavaria.punt.nl/index.php?r=1&id=429089&tbl_archief=0#429089