|
|
Ruim honderd jaar geleden had de volksgezondheid op de gehele wereld
uitzonderlijk te lijden onder een gevreesde ziekte die men "tuberculose"
noemde. Deze naam werd al snel afgekort tot TBC en soms tot TB.
Het was geen nieuwe ziekte; in de jaren daarvoor sprak men wel van de
"tering" en soms zelfs van de "vliegende tering".
Tuberculose is een infectieziekte die wordt veroorzaakt door de
tubercelbacil die voorkomt bij zowel mens
als dier.
Kenmerken zijn knobbels of "tuberkels" die in vrijwel alle organen
kunnen ontstaan. Het meest voorkomend is echter longtuberculose.
Wanneer afstervend weefsel uit de longen van een geïnfecteerd persoon
worden opgehoest, spreekt men van "open TBC".
Heel sporadisch wordt dit verschijnsel nog in ons land waargenomen zoals
in het leger, in discotheken, in scholen of in ziekenhuizen.
In Nederland zijn volgens de gegevens ongeveer 1000 patiënten met
tuberculose. Wereldwijd wordt het aantal zieken geschat op 9 miljoen.
|
|
|
|
|
|
 |
|
Robert Koch (1843-1910)
De Duitse arts en bacterioloog Heinrich Hermann Robert Koch wordt
algemeen beschouwd als de grondlegger van de bacteriologie.
Koch hield zich in de negentiende eeuw bezig met het onderzoek van
bacterieën, waaronder zowel het kweken van zuivere cultures als het
zichtbaar maken en identificeren van verschillende bacterieën.
Koch ontdekte tijdens zijn werk de tubercelbacil ("mycobacterium tuberculosis") in 1882 en de
cholerabacil ("Vibrio cholerae") in 1883.
Voor zijn baanbrekend werk kreeg Robert Koch de Nobelprijs voor
Geneeskunde in 1905.
|
|
|
|
|
|
|
|
De eerste Julenzegel
In de beginjaren van de 20e eeuw worden op diverse plaatsen verenigingen
opgericht voor de bestrijding van TBC.
Eén van de mogelijkheden om geld in te zamelen voor onderzoek en
behandeling is het
uitgeven van speciale postzegels.
De Deense anti-TBC-vereniging begon als eerste met het inzamelen
van geld door het uitgeven van JULENzegels. Julen staat voor Kerstfeest.
Deze "kerstzegel" , hiernaast afgebeeld uit 1904 toont het portret
van de Deense Koningin Louise van Hessen-Kassel, echtgenote van de
latere Koning Christiaan IX.
Meer dan 4 miljoen van deze zegeltjes werden verkocht voor 0,02 Deense
kronen per stuk. Het is echter geen postzegel en uitsluitend bedoeld als
bijplakker of sluitzegel. De opbrengst van de zegelactie van
Denemarken was voldoende om in het oude Kasteel Kolding een sanatorium
in te richten voor TBC-patiënten.
|
|

|
|
|
|
|
|
|
|
De Nederlandse Tuberculosezegels van 1906
In Nederland was het Koningin-moeder Emma die aan de PTT opdracht gaf
postzegels te ontwerpen en uit te geven voor de TBC-bestrijding in ons
land.
Daarvoor moest wel speciale ontheffing worden verleend door Koningin
Wilhelmina, omdat voordien alleen postzegels met het portret van de
heersende vorst of vorstin of afbeeldingen van het staatswapen of
neutrale cijfers werden toegestaan.
De eerste afwijkende Nederlandse postzegels werden aldus de
Weldadigheidszegels van 1906 (nvph-84/86). Het was tevens de eerste
Nederlandse postzegel met een groter formaat dan gebruikelijk was. Het
formaat was overigens precies 2x de tot dusverre gebruikelijke
"standaard" maat van serie Wilhelmina Bontkraag (nvph 56-76).
|
|
|
|
|
|
De zegels werden gedrukt en vervaardigd voor rekening van de
"Amsterdamse Vereeniging tot bestrijding van de Tuberculose".
De verkoop van de zegels was slechts toegestaan in de korte periode van
21 december 1906 tot 3 januari 1907. De prijs was het dubbele van
de frankeerwaarde en de toeslag ging naar bovengenoemde vereniging.
De Nederlandse tuberculose-zegels zijn ontworpen door Professor
A.J.Derkinderen, een in die tijd bekende schilder, glasschilder, etser
en lithograaf.
De zegels werden gegraveerd door H.Raeder. De voorstelling op de 3
zegels (1, 3 en 5 cent) geeft in het midden het Nederlandse staatswapen
weer, omgeven door symbolische figuren (aren, water, zon en een vogel)
voor lucht, licht en levenskracht.
|
|
|

Een brief verstuurd op 2 januari 1907 van
Rotterdam naar Amsterdam met een complete serie Tuberculosezegels. |
|
|
|
|
|
|
In de meeste collecties van verzamelaars Nederland komen waarschijnlijk
de drie weldadigheidszegels voor met de afstempeling "Amsterdam,
31 jan. 07, 10-12N".
Dit zijn de restanten van de extra verkoop. De overgebleven zegels
werden ongeldig gemaakt met genoemde stempeling en ter beschikking
gesteld van de Amsterdamse Vereeniging voornoemd. En die liet de
voorraad verkopen door de Amsterdamse postzegelhandelaar M.Z.Booleman. Zo werden alsnog
extra opbrengsten voor de TBC-bestrijding gegenereerd.
De totale opbrengst van deze actie was ruim
22.000 gulden. (bron: Handboek Postwaarden Nederland, uitgave C1)
Hieronder een veldeel van de gestempelde restanten.
|
|
|

|
|
|
|
|
|

|
|
Acties in andere landen
Diverse andere landen hebben in het verleden en tot op heden
plakzegels/sluitzegels en/of postzegels uitgegeven ten behoeve van
TBC-onderzoek en -behandeling.
Zo kent België een lange periode, die al begint in 1910 met de uitgifte
van de OCB 84/87.
Daarna volgt tot 1965 een hele collectie speciale zegels, welke in de
Belgische Catalogus worden aangeduid als "anti-tering uitgiften".
De postzegels zijn steeds te herkennen aan een Lotharings'Kruis
met 2 dwarsbalken, het symbool van de Internationale TBC-bestrijding.
|
|
|
|
|
|
|
|
In Amerika worden al sinds 1907 vele plakzegeltjes uitgegeven, de
zogenaamde "Christmas seals" van o.a. de "American Lung
Association", die een gedegen verzamelgebied vormen voor de verzamelaars
van "Cinderellas" (enkele voorbeelden hieronder).
Ook van Noorwegen, Zweden, Frankrijk, Nieuw-Zeeland, Canada, India,
Mexico, Equador, Peru, Zuid-Afria, het voormalige Joegoslavië en
wellicht nog andere landen bestaan speciale plakzegeltjes voor TBC-bestrijding.
|
|
|


|
|
|
Tot slot nog enige aandacht voor het Nederlands Tuberculose Fonds / KNCV
Tuberculosefonds. Deze vereniging geeft al vele jaren sluitzegels
uit.
In 2003 was er een velletje sluitzegels ter gelegenheid van het
100-jarig bestaan, hieronder afgebeeld.
|
|
|

|
|
|

Robert Koch, Winnaar Nobelprijs voor Geneeskunde in
1905 |
|
|
|