|
|
|
|
|
Het Lam Gods
van de Gebroeders Van Eijck |
|
|
|
|
|
Zo'n 200.000 mensen bezoeken jaarlijks de St-Baafskathedraal in
Gent. Ze komen uit de hele wereld om het pronkstuk van België
"Het Lam Gods" te bewonderen. Tot ruim 25 jaar geleden was dat
een mooie ervaring, maar tegenwoordig (2010) moet de bezoeker
genoegen nemen met het werkstuk dat staat opgesteld in de
(kleine) doopkapel die met kogelvrij glas is afgesloten en wordt
bewaakt met diverse camera's.
En niet voor niets, want het bekende retabel/altaarstuk is
menigmaal in zijn geheel of in gedeelten gestolen. Het lijkt
welhaast als in een thriller. Eén van de 24 hoofdpanelen is in
1934 ontvreemd en nooit meer teruggekomen.
Hieronder het verhaal van het Lam Gods, o.a. geillustreerd met
postzegels. |
|
|
|
|
|
Zelfportret door Jan van Eijck
(postzegel België, uitgegeven op 31 mei 1944)
Catalogus OCB-661 |
|
Ontstaan van het Lam Gods
Omstreeks 1425 begint de Vlaamse schilder Hubert Van Eijck met
het maken van een altaarstuk voor de St-Baafskathedraal (toen
St-Janskerk) te Gent.
Het drieluik was een opdracht van de Gentse schepen, en de
kerkmeester Joos Vijdt en diens vrouw.
Hubert Van Eijck overleed in 1426 en het werk werd afgemaakt
door zijn jongere broer Jan Van Eijck.
In 1432 is het werk klaar en bestaat dan uit 12 panelen in
geopende toestand en nog eens 12 panelen in gesloten toestand.
|
|
|
|
|
|
|
|
Beschrijving van het altaarstuk/retabel
|
|
|
|
|
|
In geopende toestand zijn de volgende afbeeldingen te zien.
Bovenste rij van links naar rechts:
Adam, zingende engelen, Maria, de Goddelijke Heer op de troon,
Johannes de Doper, musicerende engelen en Eva.
Op de onderste rij van links naar rechts: de "rechtvaardige
rechters", ridders, "aanbidding van het Lam Gods", kluizenaars en
pelgrims.
Het belangrijkste paneel, de aanbidding van het Lam Gods (=God
de Zoon), toont belijders, kerkvaders, heilige vrouwen, engelen en zo
meer rondom het (bloedende) Lam.
Hoewel de vijf panelen van de onderste rij compositorisch niet helemaal in orde
zijn,
loopt er wel een horizontale lijn op de achtergrond die gevormd
wordt door bossages en vergezichten, die het geheel voor de
toeschouwer aaneen
smeden. |
|
|
|
|
|
In gesloten toestand zijn de volgende afbeeldingen te zien.
Linksonder en rechtsonder staan de schenkers van dit werkstuk
afgebeeld, links Joos Vijdt en rechts zijn vrouw Elisabeth
Borluut.
Tussen hen in staan 2 standbeelden in grisailletechniek
geschilderd. Links Johannes de Doper en rechts Johannes de
Apostel/Evangelist.
De middelste rij van vier panelen verbeeldt de annunciatie, de
aankondiging van de "blijde boodschap" aan Maria. Links de
aartsengel Gabriël en rechts Maria.
De 4 kleine paneeltjes aan de bovenkant tonen achtereenvolgens
van links naar rechts de profeet Zacharia, de Sibille van
Erythrea, de Sybille van Cumea en de profeet Micha. |
|
|
|
|
|
Drie postzegels van België, uitgegeven 5 april 1986 als
"Culturele uitgifte" (catalogus OCB-2205/2207)
De 3 voorstellingen komen uit het middenstuk van het retabel,
met van links naar rechts Maria, God de Heer en Johannes de
Doper
|
|
|
Gedeelte uit het hoofdpaneel van het retabel, "het Lam Gods";
Het bloedende Lam (symbool voor de gekruisigde Jesus Christus,
de zoon van God) wordt hier bewierookt door Engeltjes (op de
voorgrond).
Postzegel OCB-2208/Blok 62 van 5 april 1986.
|
|
|
Historiek
Het meer dan 500-jaar oude schilderij heeft
een roerige geschiedenis achter de rug.
Een overzicht. |
|
|
1432. Het schilderij van Hubert en Jan van Eijck is klaar.
1566. Tijdens een protestantse revolte wordt het werk in de
toren van de kerk verborgen.
1794. Franse soldaten nemen delen van het schilderij mee naar
Parijs.
1815. De ontvreemde delen komen weer terug na de val van
Napoleon.
1816. De vleugels (behalve Adam en Eva) worden verkocht aan de
koning van Pruisen.
1822. Het kunstwerk ontsnapt aan een grote brand.
1861. De panelen van Adam en Eva worden verkocht aan de
Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België.
1914. Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog wordt het
schilderij verstopt.
1920. Alle panelen worden weer verenigd zoals bepaald in het
Verdrag van Versailles.
1934. De panelen van "De Rechtvaardige Rechters" en van "St.Jan
de Doper" worden gestolen.
Het tweede paneel
wordt snel gevonden, maar het eerste is tot op de dag van
vandaag nog spoorloos. Zie verder op deze pagina.
1940. Bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog wordt het
schilderij naar Pau (in Zuid-Frankrijk) gebracht.
1941. De Belgische kopiïst Jef Vanderveken maakt een nieuw
paneel van de Rechtvaardige Rechters. Het hele stuk weer
kompleet.
1942. Duitse troepen slagen er in het werk mee te nemen naar
Duitsland voor een op te richten Kunstencentrum in Linz. Ideetje
van Hitler.
1946. Het veelluik keert weer terug naar Gent.
1986. Het schilderij wordt "definitief" geplaatst in de
Doopkapel van de St-Baafs.
2014(?) Het gerestaureerde retabel krijgt een nieuwe prominente
plaats in de kathedraal. |
|
|
|
|
|
Een blik op het oude centrum van Gent gezien vanaf de Korenlei
naast de Sint-Michelsbrug. Van links naar rechts de bekendste
gebouwen van de stad: Sint-Niklaaskerk, het Belfort en de
Sint-Baafskathedraal.
Postzegel OCB-1594, uitgegeven op 7 augustus 1971, Stad Gent. |
|
Van 29 september 1995 tot 7 januari 1996 werd in
de St-Pietersabdij van Gent een tentoonstelling gehouden met de
intrigerende titel: "De stoutmoedige diefte van het Lam Gods".
Ook de Belgische Post kondigde deze tentoonstelling aan in de
hierboven getoonde gelegenheidsstempel.
De tentoonstelling probeerde met behulp van foto's,
krantenartikelen en beeldbanden de bekende kunstroof van 1934
nader toe te lichten (lees verder hieronder).
|
|
|
|
|
In 1934 werd Gent opgeschrikt door "de stoutmoedige diefte",
toen in de nacht van 10 op 11 april twee panelen werden ontvreemd om er de bisschop van Gent
mee af te persen. Het betrof het paneel met de "Rechtvaardige
Rechters", het meest linker paneel van het retabel, en het er
tegenaan liggende paneel van Johannes de Doper aan de
achterzijde.
De ontvoerder(s) liet(en) één paneel terugvinden om zo hun eis
van het losgeld voor het andere paneel kracht bij te zetten. De
Procureur des Konings van Gent weigerde te onderhandelen met
dieven.
De zoektocht kwam nader in het nieuws toen in Dendermonde de
Wetterse wisselagent Arsène Goedertier, ook koster van de
Sint-Gertrudiskerk te Wetteren, de diefstal bekende, maar niet
meer bij machte was om de bergplaats bekend te maken.
"Mijn geweten is rein," verklaarde hij op zijn sterfbed. Maar
ook: "Ik alleen weet waar het paneel van het Lam Gods zich
bevindt. Zoek in mijn schrijftafel de groene envelop."
Helaas, "de groene envelop" leverde alleen kopieën van de
door Goedertier geschreven
afpersingsbrieven".
Het paneel met de Rechtvaardige rechters werd in 1941 voorlopig
vervangen door een kopie van de hand van Jef Vanderveken.
Het wordt hier links afgebeeld.
Het origineel is nooit teruggevonden. De kopiïst schilderde in
het koor der Rechters de toenmalige koning Leopold III om, uit
eerbetoon voor de oorspronkelijke schilder(s), er duidelijk op
te wijzen dat het om een kopie gaat.
De kopiist kon beschikken over een andere geschilderde kopie van
de hand van Michiel Coxcie, in 1559 vervaardigd voor Filips II
van Spanje.
Het schilderen van dit vervangende paneel, in oppervlakte
ongeveer één dertigste van het totale veelluik, heeft zes
maanden intensieve arbeid gevergd.
Met de regelmaat van de klok komen amateurspeurders aandraven
met goed geargumenteerde oplossingen van het raadsel.
Voorbeelden hiervan zijn Gaston De Roeck en Johan Vanden Abeele
(zie internet). Tot nu toe is niemand er echter in geslaagd het
paneel te ontdekken.
Men gaat ervan uit dat het paneel, als het al ergens verborgen
ligt, minstens zwaar door de tijd moet zijn aangevreten.
Andere theorieën laten het paneel ondertussen al lang opgenomen
zijn in een privécollectie, doch het spreekt vanzelf dat dit
werk nooit publiek verkoopbaar zal zijn.
|
|
|
|
|
|
|
|
Deze postzegel OCB-1737 werd op 16 november 1974 uitgegeven als
Kerstzegel.
De zegel toont een afbeelding van de Engel Gabriël naar het
paneel van de annunciatie. |
|
Postzegel OCB-1862 werd uitgegeven op 3
september 1977 ter viering van de 50e verjaardag van het
"Wereldcongres van Bibliothecarissen" dat in Brussel werd
gehouden. De zegel toont het boek dat Johannes de Doper
vasthoudt in het paneel aan de voorzijde van het retabel.
|
|
|
Wie in 2010 een bezoek brengt aan de St-Baafskathedraal in Gent
om daar Belgisch pronkstuk "Het Lam Gods" van de gebroeders Van
Eijck te bekijken, kan wel voor verrassingen komen te staan.
Het meesterwerk uit de 15e eeuw wordt namelijk wetenschappelijk
onderzocht. Paneel voor paneel wordt bestudeerd door een groep
wetenschappers, kunsthistorici, restaurateurs, scheikundigen en
andere natuurwetenschappers, en ook computerdeskundigen. Het
doel is te onderzoeken of het kunstwerk niet grondig moet worden
gerestaureerd om nog een lange periode te blijven bestaan.
Door de opstelling in de overigens zeer zwaarbeveiligde
Doopkapel was het slecht gesteld met het klimaat.
Temperatuurschommelingen, inwerking van vocht en te weinig
beluchting hebben het werkstuk van verf op houten panelen geen
goed gedaan.
Het grootse onderzoek wordt geleid door de Nederlander Ron
Spronk, professor kunstgeschiedenis aan de Queen's University in
Canada. De eerste kosten van 172000 euro worden betaald door de
Getty Foundation uit Los Angeles.
|
|
|
Bronnen:
1.
Diverse Internetsites, o.a.Wikipedia
2. Officiële Belgische Catalogus (OCB)
3. Eigen verzameling
4. Een interessant filmpje op YouTube laat enkele
amateur-speurders zien:
http://www.youtube.com/watch?v=mkr6Ht5ub2I |
|
|
Samenstelling: Toon Oomens (juni 2010)
|
|
|
|